مؤلفه‌های خردگرایی در نگاره‌های شاهنامه؛ موردپژوهی نگارۀ دیدار تهمینه و رستم

بیان‌مسئله: مضمون خرد از بن‌مایه‌های اصلی اندیشۀ فردوسی در شاهنامه است. او در اندیشۀ خردستای خود علاوه بر گرایش‌های فردی و اجتماعی به آموزه‌های مزدایی و فرهنگ اسلامی نیز توجه داشته و خرد را در ابعاد مختلف آن، چه در معنی خرد عمومی و ناب بشری، در دو نوع فطری و اکتسابی، و چه در معنای خرد حکمی، ستوده است. داستان‌های شاهنامه از سویی، همچون بستری مناسب برای اشاعۀ این مضمون بوده و از سویی دیگر، در ادوار مختلف به‌عنوان یکی از مهمترین منابع انگیزشی برای شکل‌گیری نگاره‌ها مورد توجه نگارگران قرار گرفته‌اند. از جملۀ این حکایات ماجرای دیدار تهمینه و رستم است که در مکاتب مختلف نگارگری با همین عنوان، مصور گشته است. در این میان مسئلۀ اصلی در این مقاله چگونگی ترجمان بصری این مضمون کلیدی در نگارۀ دیدار تهمینه و رستم است. هدف: در این پژوهش، مطالعۀ مضمون خرد، بیان انواع آن در اندیشۀ فردوسی و چگونگی تدابیر تجسمی نگارگر در بازنمود تصویری این مضمون در نگارۀ «دیدار تهمینه و رستم» است. روش تحقیق: در مقالۀ حاضر، با روش مطالعۀ موردی، ابتدا توصیف نگارۀ دیدار تهمینه و رستم از بعد صوری و سپس تحلیل مفاهیم مستتر در ورای عناصر با محوریت مضمون خرد صورت گرفته است. در این راستا اطلاعات از دو طریق اسناد مکتوب و مشاهده گردآوری شده‌اند. نتیجه‌گیری: تأمل در مفاهیم مستتر در عناصر بصری نگارۀ دیدار تهمینه و رستم نشان از آن دارد که نگارگر به تأثیر از فردوسی با مضمون خرد آشنا بوده و به بیان و ترجمان بصری آن در روند طرح‌ریزی و مصورسازی نگاره اهتمام ورزیده است. از همین‌رو، نگاره در دو بعد صورت و محتوا متضمن بازنمایی مضمون خرد است که مواردی همچون موقعیت مکانی شخصیت‌های اصلی، نقوش و آرایه‌های تزئینی، رنگ‌پردازی و حضور ضمنی عدد سه تحقق این امر را فراهم نموده‌اند.